Της Αρχαιολόγου ΛΗ΄ΕΠΚΑ, Μαίρης Τσουλάκου
Mυθικός ιδρυτής της πόλης των Φαρών ήταν ο Φάρις, γιος του Ερμή και της Φιλοδάμειας. Κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο (1680-1060 π.Χ.) οι Φαρές ήταν σημαντικό κέντρο της ανατολικής Μεσσηνίας, αναφέρεται μάλιστα στην Ιλιάδα του Ομήρου, ως μία από τις επτά πόλεις που ο Αγαμέμνων πρόσφερε στον Αχιλλέα για να εξευμενίσει τον θυμό του και να επιστρέψει στη μάχη κατά των Τρώων.
Σύμφωνα με νεότερες απόψεις, η θέση της πόλης προσδιορίζεται στην περιοχή επάνω και γύρω από τον χαμηλό λόφο που υψώνεται απότομα ανατολικά του ποταμού Νέδοντα και όπου αργότερα ιδρύθηκε το βυζαντινό και φράγκικο κάστρο της Καλαμάτας.
Ο συγκεκριμένος λόφος έχει εξαιρετικά στρατηγική σημασία καθώς αφενός εποπτεύει την εύφορη μεσσηνιακή πεδιάδα και αφετέρου ελέγχει τα ορεινά περάσματα του Ταϋγέτου προς την λακωνική ενδοχώρα. Το νεκροταφείο της μυκηναϊκής πόλης τοποθετείται πιθανόν στο λόφο «Τούρλες» βόρεια του Κάστρου, όπου έχουν εντοπιστεί θαλαμωτοί τάφοι.
Μετά τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. και έως το 369 π.Χ. οι Φαρές όπως και η υπόλοιπη Μεσσηνία προσαρτήθηκαν στη Σπάρτη. Λιγοστά αρχαιολογικά τεκμήρια διασώζονται από αυτήν την περίοδο, όπως χάλκινο ειδώλιο ίππου των μέσων του 8ου αι. π.Χ. από ταφικό πίθο καθώς και αρχαϊκές επιγραφές λαξευμένες σε βραχώδη χαράδρα του ποταμού Νέδοντα, μεταξύ των οποίων μία που σχετίζεται πιθανόν με τη λατρεία του θεού Πάνα και άλλες που αναφέρουν ονόματα ανδρών.
Στο λόφο «Τούρλες» εντοπίστηκαν πρόσφατα ίχνη του αρχαίου αλλά και του μεσαιωνικού υδραγωγείου της πόλης.
Μετά την απελευθέρωση της Μεσσηνίας το 369 π.Χ., η αρχαία πόλη των Φαρών εκτεινόταν πιθανότατα νοτιότερα και ανατολικότερα του λόφου του Κάστρου της Καλαμάτας.
Θεμέλια πύργου οχύρωσης που εντοπίστηκαν στην περιοχή μεταξύ του σύγχρονου Νεκροταφείου της πόλης και της περιοχής της Φραγκόλιμνας (περίπου 250μ. νότια του Κάστρου Καλαμάτας) στις αρχές του 20ου αιώνα, ενισχύουν αυτήν την άποψη. Τα έτη 1960-1961 κατά τη διάρκεια έργων ανάπλασης της πλατείας του μητροπολιτικού Ι.Ν. της Υπαπαντής του Σωτήρος αποκαλύφθηκαν θεμέλια και τοίχοι μεγάλου δημόσιου οικοδομήματος του 4ου αι. π.Χ. Επίσης εντοπίστηκε κεραμική γεωμετρικών, ελληνιστικών, ρωμαϊκών και μεσαιωνικών χρόνων που μαρτυρά τη διαχρονική χρήση του χώρου. Επιτύμβιες στήλες με ανάγλυφες παραστάσεις που χρονολογούνται από τον 3ο αι. π.Χ. έως τον 1ο αι. μ.Χ. έχουν επίσης διασωθεί από την πόλη των αρχαίων Φαρών.
Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές στην πόλη των Φαρών υπήρχε ιερό αφιερωμένο στους ήρωες θεραπευτές Νικόμαχο και Γόργασο, άλσος αφιερωμένο στον Κάρνειο Απόλλωνα και ιερό της Αθηνάς Νεδουσίας.
Το όνομα Φαραί διατηρείται έως και τον 6ο αι. μ. Χ., ενώ για πρώτη φορά η πόλη αναφέρεται ως Καλαμάτα τον 10ο αι. μ.Χ.
