Στοχευμένες απομακρύνσεις πληθυσμού, με συγκεκριμένες οδηγίες για τις οδούς διαφυγής και τα σημεία συγκέντρωσης και απαραίτητη σύνταξη σχεδίων εκκένωσης από τον κάθε δήμο και την Περιφέρεια περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων οι κατευθυντήριες οδηγίες του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης για την οργανωμένη προληπτική απομάκρυνση πολιτών για λόγους προστασίας από εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή από δασική πυρκαγιά.
Υστερα από την «κατάχρηση» του εργαλείου των εκκενώσεων κατά τη διάρκεια των μεγαλων πυρκαγιών του καλοκαιριού του 2021, κατά τις οποίες έγιναν στάχτη εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα, αλλά και τις απανωτές συστάσεις της απομάκρυνσης κατοίκων και επισκεπτών χωρίς να δίνονται σαφείς οδηγίες δαφυγής, γεγονός που κατακρίθηκε έντονα και από τους ειδικούς επιστήμονες, ελήφθη η απόφαση να αλλάξει η συγκεκριμένη χρήση του αριθμού 112.
«Βροχή» οι απομακρύνσεις κατοίκων
Χαρακτηριστικό του τρόπου, με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η εκκένωση οικισμών, χωριών, ακόμα και μεγαλύτερης έκτασης περιοχών σε περιπτώσεις πυρκαγιών, είναι το πλήθος των σχετικών μηνυμάτων έκτακτης ανάγκης. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 2021 είχαμε ενεργοποίηση του 112, μέσω του οποίου απεστάλησαν 76 μηνύματα προειδοποίησης για δασικές πυρκαγιές εκ των οποίων η συντριπτική πλειονότητα, τα 66, αφορούσαν εκκενώσεις οικισμών.
Στις νέες κατευθυντήριες οδηγίες καθίσταται σαφές πως οι έννοιες της προληπτικής απομάκρυνσης και της διάσωσης δεν πρέπει να συγχέονται καθώς εάν μιλάμε για περιπτώσεις ατόμων που βρίσκονται ήδη σε επαφή με τη φωτιά, επί της ουσίας ενεργοποιούνται σχέδια διάσωσης.
Δεν αρκεί μόνο το 112 - Χρειάζονται και μέτρα
Επιπλέον διευκρινίζεται απολύτως ότι η έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στο 112: «Νοείται ότι η έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών για τον κίνδυνο που διατρέχουν εξαιτίας επερχόμενης δασικής πυρκαγιάς δεν μπορεί σε κάθε περίπτωση να βασίζεται αποκλειστικά στην αποστολή μηνυμάτων έκτακτης ανάγκης 112, αλλά σε μια σειρά μέτρων και δράσεων που θα έχουν εκ των προτέρων καθορισθεί στα ειδικά σχέδια του Δήμου και της Περιφέρειας, προκειμένου να δρομολογηθούν, εφόσον συντρέχουν λόγοι, από τους αρμόδιους φορείς σε τοπικό επίπεδο».
Επίσης, τονίζεται ότι το μέτρο της ολικής οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών μπορεί να εφαρμοσθεί μόνο όταν ο χρόνος προσέγγισης μιας επερχόμενης πυρκαγιάς σε κατοικημένη περιοχή παρέχει περιθώρια έγκαιρης ενημέρωσης και απομάκρυνσης τους, δηλαδή όταν οι πολίτες βρίσκονται σε απόσταση από την πορεία εξέλιξής της.
Κατά την αντιπυρική περίοδο του 2022, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου, το «112» ενεργοποιήθηκε 43 φορές για να προειδοποιήσει για δασικές πυρκαγιές σε όλη τη χώρα, από τις οποίες οι 35 αφορούσαν την προληπτική απομάκρυνση πληθυσμού.
«Σε αντίθετη περίπτωση δηλαδή όταν οι πολίτες βρίσκονται σε επαφή, ή εντός του φλεγόμενου χώρου που εξελίσσεται μια πυρκαγιά, δρομολογούνται δράσεις που αφορούν επιχειρήσεις διάσωσης, οι οποίες εκτελούνται με ευθύνη του εκάστοτε Επικεφαλής Αξιωματικού του Πυροσβεστικού Σώματος, ο οποίος ενεργεί ως συντονιστής του πυροσβεστικού έργου», αναφέρεται.
Οι νέες οδηγίες, πάντως, φαίνεται να μεταθέτουν ένα σημαντικό μερίδιο της ευθύνης στους δήμους, οι οποίοι έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις ανεπαρκείς ανθρώπινους πόρους για να αυποστηρίξουν επιπρόσθετες αρμοδιότητες.
Οι νέες οδηγίες για τις εκκενώσεις
Βάσει των νέων κατευθυντήριων οδηγιών, την εισήγηση για εκκένωση περιοχής κάνει ο Επικεφαλής Αξιωματικός του Πυροσβεστικού Σώματος, ενώ ο δήμαρχος της πληττόμενης περιοχής υποστηριζόμενος από το Στοιχείο Διοίκησης, προχωρά - εφόσον συντρέχουν λόγοι - στη λήψη της απόφασης, για την εφαρμογή του μέτρου.
Ο δήμαρχος συνεκτιμά τις πληροφορίες σχετικά με την κατοικημένη περιοχή που απειλείται, τον προσδιορισμό επακριβώς των όριων της περιοχής που θα πρέπει να δρομολογηθεί το μέτρο της μερικής οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών, τον προσδιορισμό των ασφαλών οδών διαφυγής όπως επίσης και των χώρων καταφυγής των πολιτών, όπως αυτά έχουν προσδιορισθεί στο ειδικό σχέδιο του Δήμου.
Στη περίπτωση που ο Δήμαρχος λάβει τη σχετική απόφαση για να δρομολογήσει το μέτρο της μερικής οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών, με την συνδρομή των αστυνομικών δυνάμεων της ΕΛΑΣ θα πρέπει να ενημερώσει άμεσα τους πολίτες που διαβιούν ή βρίσκονται σε κτίσματα περιμετρικά του οικισμού ή τους πολίτες που διαβιούν ή βρίσκονται σε οικοδομικά τετράγωνα που έχουν μεγάλη εγγύτητα με δάσος ή δασική έκταση, πόρτα πόρτα με διερχόμενα οχήματα της ΕΛΑΣ ή και του Δήμου, προκειμένου να απομακρυνθούν προληπτικά μέχρι να παρέλθει ο κίνδυνος, από ασφαλείς διαδρομές προς ασφαλείς χώρους προσωρινής καταφυγής οι οποίοι θα υποδεικνύονται κατά την ενημέρωση τους.
Σε κάθε περίπτωση με εισήγηση του Επικεφαλής Αξιωματικού του Πυροσβεστικού Σώματος θα πρέπει όταν σε μια περιοχή που διοικητικά υπάγεται σε ένα Δήμο εξελίσσεται μια δασική πυρκαγιά που έχει εκφύγει της αρχικής προσβολής, να εκδοθεί μήνυμα μαζικής γεωστοχευμένης ειδοποίησης πολιτών (112) με απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας.
Σε δεύτερο χρόνο και εφόσον έχει ληφθεί η απόφαση προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών και έχουν διευκρινιστεί η περιοχή για την οποία έχει ληφθεί η απόφαση, οι ασφαλείς οδοί διαφυγής των πολιτών και οι χώροι καταφυγής τους, ο αρμόδιος Δήμαρχος ενημερώνει άμεσα τον Γενικό Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας και συνεργάζεται μαζί του προκειμένου να προσδιορισθεί η περιοχή και το περιεχόμενο του δευτέρου κατά σειρά μηνύματος έκτακτης ανάγκης 112.
Παράλληλα και ταυτόχρονα με την αποστολή των μηνυμάτων, ο Δήμος θα πρέπει με κάθε πρόσφορο μέσο να ενημερώσει τους πολίτες (πόρτα–πόρτα με διερχόμενο όχημα, μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, κλπ.) για την απόφαση προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών.
Τι πρέπει να περιλαμβάνει η ενημέρωση πολιτών
Η ενημέρωση αυτή θα πρέπει να περιέχει τις εξής βασικές πληροφορίες :
- Να προσδιορίζει τα όρια της περιοχής μέσα από την οποία οι πολίτες θα πρέπει να απομακρυνθούν.
- Να προσδιορίζει εάν συντρέχει λόγος απομάκρυνσης όλων των πολιτών από την συγκεκριμένη περιοχή για την οποία έχει ληφθεί η απόφαση του Δημάρχου, ή συγκεκριμένων ομάδων τις οποίες θα προσδιορίζει κατά προτεραιότητα (άτομα με αναπνευστικά προβλήματα, άτομα παιδικής ηλικίας, ηλικιωμένοι, κλπ.).
- Να κατονομάζει τα ασφαλή οδικά δρομολόγια καθώς και τυχόν μονοδρομήσεις που μπορούν να ακολουθήσουν σε περίπτωση απομάκρυνσης με δικά τους μέσα (οδεύσεις ασφαλούς διαφυγής).
- Να προσδιορίζει τους χώρους προσωρινής καταφυγής, στους οποίους θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται ιατρική βοήθεια και εφόσον είναι εφικτό και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. «Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να συντρέξουν λόγοι εκ νέου απομάκρυνσης των πολιτών στους χώρους που θα επιλεγούν ως ασφαλείς χώροι προσωρινής καταφυγής τους, οφειλόμενοι στην μεταγενέστερη εξέλιξη του καταστροφικού φαινομένου».
- Να αναφέρει οδηγίες για προστασία της περιουσίας των πολιτών που απομακρύνονται π.χ. κλείσιμο θυρών, παραθύρων και όλων των πιθανών εισόδων σε ένα κτίριο για λόγους προστασίας από παράγωγα καύσης όπως καύτρες, κλπ.
Επίσης, στην ανακοίνωση του Δήμου θα συμπεριλαμβάνεται και ό,τι άλλο κρίνεται κατά περίπτωση αναγκαίο όπως π.χ. να φροντίσουν οι πολίτες κατά την απομάκρυνση τους να απομακρύνουν μαζί και τα κατοικίδια τους.
Στις οδηγίες επισημαίνεται ιδιαιτέρως πως «σε περιοχές που διαβιούν ευάλωτες ομάδες (ΑμεΑ, κλπ) θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα από πλευράς Δήμου για την έγκαιρη ενημέρωση τους ή μέριμνα έγκαιρης ενημέρωσης των προσωπικών βοηθών τους, ή των άμεσα συγγενικών τους προσώπων».
Κρίνεται απαραίτητη η φυσική παρουσία του αρμοδίου δημάρχου στον τόπο που εξελίσσεται το καταστροφικό φαινόμενο πριν λάβει την οποιαδήποτε απόφαση, προκειμένου να έχει ιδία αντίληψη της περιοχής που απειλείται.
Σε κάθε περίπτωση η έγκαιρη εξασφάλιση των μέσων απομάκρυνσης αποτελεί κρίσιμη παράμετρο στη λήψη της απόφασης. Τα μέσα μεταφοράς πρέπει να προσδιοριστούν με βάση τον αριθμό των ατόμων που πρέπει να απομακρυνθούν και τη διαθεσιμότητά τους. Η μετακίνηση πολιτών μπορεί να γίνει με τα μέσα που διαθέτει ο Δήμος (Δημοτική συγκοινωνία) ή με τη συνδρομή μέσων άλλων φορέων του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα, τα οποία είναι άμεσα διαθέσιμα σε τοπικό επίπεδο. Για το λόγο αυτό η Πολιτική Προστασία του Δήμου θα πρέπει να γνωρίζει εκ των προτέρων τα μέσα που μπορούν να διαθέσουν οι φορείς σε τοπικό επίπεδο, στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης, αλλά και τη διαδικασία διάθεσής τους.
Ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρχουν σαφείς οδηγίες και για όσους αποφασίσουν να απομακρυνθούν με δικά τους μέσα ώστε να ενημερωθούν για καθορισμένα ασφαλή δρομολόγια στα οποία έχει εξασφαλιστεί ο έλεγχος της κυκλοφορίας και δεν εμποδίζεται η διέλευση πυροσβεστικών οχημάτων ή ασθενοφόρων.
Επιπλέον πρέπει να υπάρχει μέριμνα για την επιστροφή των πολιτών που απομακρύνθηκαν και διαμένουν μόνιμα ή προσωρινά στην περιοχή. Παράλληλα ορίζεται η ύπαρξη τηλεφωνικού αριθμού του Δήμου εφόσον είναι άμεσα εφικτό, στο οποίο οι πολίτες να απευθύνονται για παροχή πληροφοριών και διευκρινήσεων.
Βάσει των οδηγιών, κρίνεται σκόπιμο η δράση της ολικής οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών να πραγματοποιείται κατά προτίμηση εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου που πλήττεται, το προσωπικό των οποίων γνωρίζει καλύτερα τις ιδιαιτερότητες της περιοχής.
Απαραίτητη η κατάρτιση του προσωπικού και η ενημέρωση των πολιτών
Σε τρεις άξονες πρέπει να οργανωθεί η προετοιμασία και η διαχείριση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών σε ό,τι αφορά το ζήτημα των κατοικημένων περιοχών, σημειώνει στο «Εθνος» ο περιβαλλοντολόγος και ειδικός στις δασικές πυρκαγιές, Μιλτιάδης Αθανασίου. Αυτοί είναι:
- Η διαχείριση της βλάστησης σε επίπεδο σπιτιού και οικισμού.
- Η κατάρτιση των υπηρεσιών.
- Η ενημέρωση των πολιτών
«Ισως ακούγεται μεγαλεπήβολο, αλλά εφόσον εφαρμοστεί, θα έχουμε ορατά αποτελέσματα εντός μίας τριετίας», εξηγεί.
Ο ίδιος επισημαίνει ότι σαφώς τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει ορισμένα σημαντικά βήματα στα ζητήματα των δασικών πυρκαγιών. Προσθέτει ωστόσο ότι ένας περισσότερο καχύποπτος θα έλεγε ότι πολλά απ΄αυτά μεταθέτουν τις ευθύνες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση α΄ και β΄ βαθμού φορτώνοντάς τους με πρόσθετα βάρη, τα οποία είναι αμφίβολο εάν μπορούν να επωμιστούν.
«Για παράδειγμα θα πρέπει να δούμε ο άνθρωπος που είναι επιφορτισμένος με την πολιτική προστασία ενός δήμου πόσους υπαλλήλους έχει στη διάθεσή του να τον συνδράμουν, τι είδους κατάρτιση έχει, έχει κάποιο σχετικό μεταπτυχιακό, ειναι αναγκασμένος να έχει παράλληλα καθήκοντα όπως την καθαριότητα ή το περιβάλλον και κατά πόσο τα θέματα πολιτικής προστασίας διεκπεραιώνονται απλά τυπικά <για>».
Σε κάθε περίπτωση ο κ. Αθανασίου εκτιμά ότι «είναι αναγκη να μετρήσουμε την απειλή κι αυτό δεν είναι κάτι που γίνεται εύκολα. Πρέπει να δούμε σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοικηση το πως βοηθάμε τους πολίτες, πως θα κάνουμε διάχυση γνώσης, ποιας γνώσης και πόσης. Χρειάζεται οι πολίτες να εκπαιδευτούν στη βάση μιας ελάχιστης και κοινα συμφωνημένης καταρτισης. Ομοίως πρέπει να καταρτιστεί και η αστυνομία και ο στρατός ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη ευελιξία στις δύσκολες καταστάσεις».
Αναφορικά με τα σχέδια, τα οποία πρέπει να καταρτίσουν οι δήμοι, ο κ. Αθανασίου τονίζει πως οι συνθήκες στις περιπτώσεις μιας δασικής πυρκαγιάς δεν είναι σταθερές, καθώς πρόκειται για ένα δυναμικό φαινόμενο. Συμπληρώνει ότι για κάποιες περιοχές μπορούμε ύστερα από μελέτη να καταλήξουμε σε καποια βασικά σενάρια αντιμετώπισης, «αλλά ειναι κρίσιμο να φτάσουμε στο σημείο που και οι πολίτες θα είναι σε θέση να μην κάνουν τραγικά λάθη όταν βρίσκονται σε κίνδυνο».
Για όλους αυτούς τους λόγους καταλήγει πως πρέπει να υπάρξει μια συζήτηση μεταξύ επιστημόνων πολλών ειδικοτήτων ώστε να μην αφήνεται η ενημέρωση των πολιτών κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία προκαλούν σύγχυση.
