του Τάκη Αναστόπουλου
Διευθυντή ε.τ. της ΕΕ - Αντιπρόεδρου του ΔΙΚΤΥΟΥ
Οι πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις στις δύο μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες, τη Γαλλία και τη Γερμανία δικαίως θεωρήθηκε ότι ανοίγουν μία νέα εποχή για τις ίδιες, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Μετά τη φθίνουσα πορεία που ακολούθησε η Γαλλία την τελευταία δεκαετία κατά τη διάρκεια της θητείας των Προέδρων Σαρκοζί και Ολάντ, σήμερα όλα δείχνουν ότι η Γαλλία του Μακρόν διεκδικεί να ξαναπάρει τον ηγετικό ρόλο τον οποίο κατείχε μέχρι και πριν το τέλος του 20ου αιώνα. Το δίδυμο Γαλλία-Γερμανία που από τη γέννεση της πρώτης Ευρωπαϊκής Κοινότητας μέχρι τη σημερινή εξέλιξη της ΕΕ αποτέλεσε την ατμομηχανή που έσυρε το τρένο της ενοποιητικής διαδικασίας, τα τελευταία χρόνια έδειξε σημάδια κόπωσης. Τελικά η Γαλλία ακολουθούσε ασθμαίνουσα μη μπορώντας να παραβληθεί με την οικονομική ευρωστία της Γερμανίας. Η πολιτική πρωτοκαθεδρία της τελευταίας ήταν το φυσικό επιστέγασμα της οικονομικής της υπεροχής. Αυτή ήταν η ντε φάκτο κατάληξη που αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν όλοι, όσο και αν ακούστηκαν φωνές τόσο εκτός, αλλά και από μέσα από την ίδια τη Γερμανία, που υπογράμμιζαν τους κινδύνους οι οποίοι ελλοχεύουν για το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα από τη δημιουργία μίας Γερμανικής Ευρώπης.
Και εδώ έχει ενδιαφέρον να δούμε το εξής παράδοξο που εμφανίστηκε μετά τις εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία.
Στην πρώτη περίπτωση ανεβαίνει στην εξουσία ένας νέος Πρόεδρος, ενώ στην άλλη αρχίζει η τέταρτη και πιθανότατα τελευταία θητεία της Καγκελαρίου. Η ίδια η Μέρκελ υποκλίνεται μπροστά στην ορμή του Μακρόν. Στις 28 Σεπτεμβρίου στη Σύνοδο του Ταλίν δεν έκρυψε τον θαυμασμό της, ο οποίος ίσως να έκρυβε και μία δόση ζήλιας: “η Γαλλία επέστρεψε στο κέντρο της ευρωπαϊκής σκηνής» του είπε κατ’ ιδίαν (όπως αναφέρει η Γαλλική εφημερίδα Λε Μοντ στις 11 Οκτ.).
Την ίδια στιγμή οι άλλες μεγάλες χώρες παλεύουν με τους δικούς τους δαίμονες. Το Ην. Βασίλειο με το Brexit, η Ιταλία με μία οικονομική κρίση την οποία το πολιτικό της σύστημα δεν καταφέρνει να δαμάσει και η Ισπανία με την έκρηξη του Καταλανικού εθνικισμού.
Σίγουρα η ηγετική στάση της Γερμανίας δεν προέκυψε τυχαία. Είναι η χώρα που έχει επωφεληθεί δυσανάλογα, σε σχέση με τους υπόλοιπους και από την οικονομική κρίση που προηγήθηκε και από τη διαφαινόμενη ανάπτυξη που έρχεται. Όσο είναι αυτή που υπαγορεύει την κατεύθυνση που θα παίρνουν οι σημαντικές αποφάσεις, τόσο η πρόσληψη της κατάστασης από τους Ευρωπαίους θα παραμένει αρνητική και τα προβλήματα θα μεγαλώνουν. Αυτό δείχνει η άνοδος των ευρωσκεπτικιστών, των ευρω-φοβικών και των ευρω-απορριπτικών στις διάφορες χώρες, παντού όπου έχουν γίνει εκλογές. Αντίστοιχα, όσο η Ευρώπη θα περιορίζεται σε διαχειριστικό ρόλο και θα απαντά στα προβλήματα με πολλαπλασιασμό των διαδικασιών τόσο θα ξεκόβεται από τις ρίζες της και το οραματικό της σχέδιο.
Σήμερα η Γερμανία είναι καταδικασμένη να υποστεί τις επιπτώσεις της επιτυχίας της. Οι πρόσφατες εκλογές παρά τη νίκη των Χριστιανοδημοκρατών έδειξαν ότι έχει φτάσει το τέλος εποχής για το μοντέλο διακυβέρνησης που επέβαλε το ντουέτο Μέρκελ/Σόιμπλε. Η νέα συμμαχική κυβέρνηση της κεντροδεξιάς με το κόμμα των Φιλελευθέρων θα υιοθετήσει διαφορετική στάση απέναντι στην Ευρώπη. Ο Μακρόν με τις πρωτοβουλίες του προτίθεται να καλύψει το κενό που θα προκύψει.
Προφανώς η Γαλλία δεν έχει τη δύναμη να επιβληθεί οικονομικά. Για αυτό ο νέος και νεαρός Γάλλος Πρόεδρος επιλέγει να στηρίξει την επιστροφή της Γαλλίας στο προσκήνιο των σύγχρονων ευρωπαϊκών εξελίξεων πάνω σε δύο πυλώνες: αυτό που ονομάζει ‘‘Ευρωπαϊκή επανίδρυση’’ (refondation européenne) και τον πολιτισμό. Από την πρώτη μέρα της εκλογής του δεν έχει πάψει να επανέρχεται σε αυτή τη διπλή θεματική. Παντού όπου βρεθεί, στην Πνύκα, στη Σορβόνη ή στη Φρανκφούρτη και εσχάτως στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών (19-20 Οκτ.) εκφωνεί εμπνευσμένους λόγους που εκλαϊκεύουν χωρίς να λαϊκίζουν το όραμά του για την Ευρώπη. Στην πραγματικότητα έχει αναλάβει μία νέα εκστρατεία υπέρ της Ευρώπης και της δημιουργίας της έννοιας της Ευρωπαϊκής κυριαρχίας (souveraineté européenne) η οποία θα είναι η σύνθεση των επί μέρους εκφράσεων της εθνικής κυριαρχίας των κρατών μελών της ΕΕ. Δεν κινείται όμως από επικοινωνιακή λογική, αλλά με την επανάληψη επιδιώκει η προσπάθειά του να λάβει μία παιδευτική διάσταση. Θέλει να συμβάλει στη διαμόρφωση μίας νέας στάσης των ηγεσιών και της κοινής γνώμης απέναντι στην Ευρώπη. Κάνει προτάσεις για τη θεσμική θωράκιση της ΕΕ με ενίσχυση του εκδημοκρατισμού της. Θεωρεί ότι πρέπει να ληφθούν πολιτικές πρωτοβουλίες για να τεθούν από κοινού και σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι εξής πέντε τομείς: ασφάλεια, ψηφιακή πολιτική, ενέργεια, μεταναστευτική πολιτική και η δράση κατά της τρομοκρατίας. Επίσης, ζητά να ενισχυθεί η ευρωζώνη με δημιουργία δικού της προϋπολογισμού και την ίδρυση θέσης Ευρωπαίου Υπουργού Οικονομικών. Για αυτά τα θέματα θεωρείται ειδήμων, αφού έχει διατελέσει Υπουργός Οικονομικών και μέλος τoυ Γιούρογκρουπ. Ωστόσο, ο τομέας στον οποίο έχει δώσει επανειλημμένα δείγματα ρηξικέλευθων προτάσεων είναι ο Πολιτισμός και η Παιδεία.
Η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι ευκαιρία για να ενδιαφερθούμε για το κοινό μας παρελθόν, αλλά κυρίως για να οικοδομήσουμε πάνω σε στέρεες βάσεις το κοινό μας μέλλον. Η χάραξη αυτής της πορείας χρειάζεται να γίνει άμεσα: πρότεινε από την Πνύκα να γίνει ήδη την Άνοιξη 2018 στην Αθήνα η Μεγάλη Σύνοδος της πολιτιστικής κληρονομιάς (les Assises du patrimoine).
Η δημιουργία ευρωπαϊκών πανεπιστημίων με κοινό πρόγραμμα ή η καθιέρωση της πολυγλωσσίας είναι μερικές από τις προτάσεις του.
Αντίθετα από τον προκάτοχό του που θέλησε να εμφανιστεί σαν ο wannabe ηγέτης των χωρών του Νότου, ο Μακρόν με την έναρξη της θητείας του παρουσιάζεται ως ο επίδοξος νέος ισχυρός άνδρας στην Ευρώπη και σίγουρα κατάφερε μέσα σε λίγους μόνο μήνες να διεκδικεί στο ευρωπαϊκό παρκέ το ρόλο του πλέι-μέικερ της ομάδας. Και το κατάφερε την ίδια στιγμή που η θεσμική Ευρώπη μπαίνει σε φάση εσωστρέφειας λόγω του παιχνιδιού εξουσίας (power game) που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ του Προέδρου της Επιτροπής και του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ. Στον οδικό χάρτη για τα επόμενα βήματα της Ευρώπης του Γιούνκερ (Roadmap for a more united, stronger and more democratic Union)[1], ο Τουσκ απαντά με την Ατζέντα των Ηγετών (Leaders' Agenda)[2].
Eδώ και μερικά χρόνια πιά όταν λέμε Βρυξέλλες δεν εννοούμε την Επιτροπή, αλλά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Όμως την ώρα που η Επιτροπή ψάχνει το βηματισμό της μετά το momentum που η ίδια δημιούργησε εκμεταλλευόμενη τη συγκυρία της 60ης επετείου από την υπογραφή της Συνθήκης ΕΟΚ στη Ρώμη, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν έχει διατυπώσει σαφή προσανατολισμό.
Και για την Επιτροπή ίσως έχει φτάσει η ώρα πριν κάνει μία συνθετική πρόταση πολιτικής, να μην κοιτάζει συστηματικά από τα παράθυρα του Μπερλεμόν προς την κατεύθυνση του Βερολίνου, αλλά να αρχίσει να τείνει ‘‘ευήκοον ους’’ και προς την πλευρά του Παρισιού. Ήδη ο Τούσκ στην Ατζέντα των Ηγετών περιέλαβε μερικές από τις ιδέες που ανέπτυξε ο Μακρόν στην ομιλία του στη Σορβόνη, όπως πχ την εσωτερική και εξωτερική διάσταση της μεταναστευτικής πολιτικής και την πρόταση για τη σύνθεση του επόμενου ευρωκοινοβουλίου μετά το Brexit με τη δημιουργία υπερεθνικών ψηφοδελτίων.
Η προοπτική που προτείνει ο Μακρόν θέλει να συγκεράσει τρία από τα πέντε σενάρια που περιέλαβε ο Γιούνκερ στη Λευκή Βίβλο[3].
Χωρίς να απορρίπτει τη λογική των πολλαπλών ταχυτήτων, αλλά και χωρίς να αναφέρεται ρητά σε αυτήν, θέλει να δοθεί προτεραιότητα σε ορισμένους κρίσιμους τομείς όπου η δράση δεν μπορεί παρά να είναι κοινή, ενώ προτείνει στα κράτη μέλη της ευρωζώνης να προχωρήσουν σε μεγαλύτερη εμβάθυνση. Είναι λογικό οι πρωτοβουλίες που προτίθεται να αναλάβει ο Μακρόν να μην περάσουν αβρόχοις ποσί.
Η ιδέα του για πολλαπλές συναντήσεις σε επίπεδο Κορυφής για να προχωρούν πιο γρήγορα τα πράγματα ικανοποιεί τον Τουσκ αφού αυτός αναγκαστικά βρίσκεται στη θέση του πιλότου, αλλά άλλοι κρατούν επιφυλακτική στάση.
Ο δυναμισμός και η φιλοδοξία να δώσει νέα ώθηση στην ενοποιητική μηχανική τρομάζει αυτούς που προτιμούν τα μικρά και σίγουρα βήματα, όπως οι χώρες του Βίζεγκραντ. Όσο και αν η Αγαπητή Άνγκελα – Chère Angela όπως την αποκαλεί ο Μακρόν τελεί ήδη κάτω από τη γοητεία του Γάλλου Προέδρου, η άρνηση που συνήθως το Παρίσι συναντούσε από το Βερολίνο θα αλλάξει περιεχόμενο και κατά κύριο λόγο θα προέλθει από τους Φιλελεύθερους εταίρους της νέας γερμανικής κυβέρνησης.
Κυρίως, όμως, η νέα φάση στην οποία μπαίνει η Ευρώπη με την τάση επέκτασης των τοπικών και περιφερειακών αυτονομιστικών κινημάτων, η οποία δεν στρέφεται μόνο κατά των εθνικών κρατών, αλλά ως ένα βαθμό υποκρύπτει και μία γενικότερη αμφισβήτηση της ΕΕ απαιτεί μία άλλη προσέγγιση.
Τέτοιο είναι το νέο, οραματικό και ενοποιητικό αφήγημα του Μακρόν για την επανίδρυση της Ευρώπης, που αφορά το σύνολο της Ευρώπης και όχι τα γεωγραφικά, οικονομικά, πολιτικά υποσύνολα που την απαρτίζουν.
[1] https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/roadmap-factsheet-tallinn_en.pdf
[2] http://www.consilium.europa.eu/en/policies/talinn-leaders-agenda/
[3] Συνοπτική υπενθύμιση. (Σενάριο 3): όσοι θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα: Η ΕΕ των 27 επιτρέπει σε όσα κράτη μέλη το επιθυμούν να αναπτύξουν μεγαλύτερη δράση σε συγκεκριμένους τομείς. (Σενάριο 4): κάνουμε λιγότερα αλλά με πιο αποδοτικό τρόπο. Η ΕΕ των 27 εστιάζει στην επίτευξη καλύτερων και ταχύτερων αποτελεσμάτων σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής, κάνοντας λιγότερα σε άλλους τομείς. (Σενάριο 5): κάνουμε όλοι μαζί πολύ περισσότερα. Τα κράτη μέλη αποφασίζουν να κάνουν πολύ περισσότερα από κοινού σε όλους τους τομείς πολιτικής.
