του Τάκη Αναστόπουλου
Διευθυντή ε.τ της ΕΕ
Αντιπροέδρου του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη
Οι εξελίξεις που έχουν δρομολογηθεί στην Καταλονία είναι ιστορικές, όποια και αν είναι η κατάληξή τους. Από τη μία στιγμή στην άλλη μπορεί να γίνουν κινήσεις που θα τραυματίσουν ανεπανόρθωτα τον πολιτικό πολιτισμό που χαρακτηρίζει τους Καταλανούς. Οι εικόνες που κάνουν το γύρο του κόσμου αφήνουν να εννοηθεί ότι επί τόπου έχει χαθεί ο έλεγχος. Αντίστοιχες καταστάσεις θα είχαν προκαλέσει (αν κρίνουμε από τα δικά μας) βανδαλισμούς, φωτιές, καταστροφές ακόμα και νεκρούς, κάτι που λίγο απέχει από προεμφυλιακή περίοδο. Εντούτοις, τίποτα από αυτά δεν ισχύει στη Βαρκελώνη παρόλο που χιλιάδες κόσμου κάθε μέρα κατακλύζουν την πλατεία μπροστά από το κτίριο της τοπικής κυβέρνησης, το Παλάου ντε λα Ζενεραλιτάτ και τις κεντρικές αρτηρίες της πόλης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πνεύματα δεν είναι οξυμένα. Το αντίθετο συμβαίνει, σε τέτοιο σημείο που ενώ όλες οι πλευρές μιλούν για διάλογο, στην πραγματικότητα ο δημόσιος χώρος κατακλύζεται από παράλληλους μονόλογους και μάλιστα μεταξύ κωφών. Κανείς δεν θέλει να ακούσει κανέναν. Η επιτάχυνση του εκτροχιασμού της κατάστασης ήρθε με τη διενέργεια του αποσχιστικού δημοψηφίσματος της 1ης Οκτωβρίου, το οποίο επέσυρε τη θεμιτή μεν άρνηση της Μαδρίτης να το αναγνωρίσει, αλλά αμαυρώθηκε από την αγριότητα που επέδειξαν οι αστυνομικοί που μεταφέρθηκαν ειδικά από άλλες περιοχές.
Η κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης εφαρμόζοντας το Σύνταγμα θέλει να επιβάλει το σεβασμό στους θεσμούς και στο κράτος δικαίου για να εμποδίσει την απόσχιση της Καταλονίας. Για αυτήν η επιλογή του άρθρου 155 του Ισπανικού Συντάγματος ήταν μονόδρομος. Πολλοί κατηγόρησαν τον Ραχόι για έλλειψη ευελιξίας. Ωστόσο, σύσσωμη η Ισπανική κοινή γνώμη τον στηρίζει. Πίσω του στοιχήθηκαν τα δύο βασικά κόμματα της αντιπολίτευσης, το σοσιαλιστικό PSOE του Σάντσες και οι Ciudadanos του Ριβέρα. Ακόμα και οι Ποδέμος παρά την αντίθεσή τους με τον Ραχόι τάχθηκαν υπέρ της εθνικής ενότητας. Αντίθετα στην Καταλονία δεν φαίνεται να υπάρχει καθαρή πλειοψηφία υπέρ της Ανεξαρτησίας παρά τον δυναμισμό που επιδεικνύουν οι υπέρμαχοι της απόσχισης. Αλλά ούτε υπάρχει μία καθαρή πλειοψηφία Καταλανών που να εκφράζεται υπέρ της διατήρησης τους στάτους κβο. Παραμένουν διχασμένοι και βαθιά προβληματισμένοι. Κυρίως γιατί πέρα από τον συναισθηματικό ενθουσιασμό δεν τους προτείνεται κανένα σχέδιο για το αύριο της πλούσιας αυτής περιοχής. Και ενώ οι πολίτες στέκονται αμήχανοι, την ίδια ώρα οι οικονομικοί παράγοντες της περιοχής φοβούμενοι ότι η κατάσταση μπορεί να χειροτερέψει έχουν αρχίσει να αποσύρονται από την Καταλονία. Μέχρι τώρα 1700 επιχειρήσεις έχουν μεταφέρει την έδρα τους αλλού, όχι γιατί διακατέχονται από αντικαταλανικά αισθήματα, αλλά επειδή προτιμούν να συνεχίσουν να λειτουργούν εντός της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς και να διακινούν τα κεφάλαιά τους με όρους ευρωζώνης.
Είναι όμως δυνατόν να συνεχιστεί αυτή κατάσταση και να διατηρηθεί το στατους κβο, έστω βελτιώνοντας τους όρους του; Εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα δεν υπάρχει οδός επιστροφής. Δεν είναι λίγες οι προσπάθειες που έχουν καταβληθεί τους τελευταίους μήνες και ειδικά αυτές τις μέρες. Την τελευταία εβδομάδα ο Ινίγκο Ουρκούλου, ο έμπειρος Πρόεδρος της τοπικής κυβέρνησης της χώρας των Βάσκων ανέλαβε να παίξει το ρόλο του μεσολαβητή για να εκτονωθεί η κρίση. Η συμβιβαστική πρόταση του ήταν: ο Πουτζδεμόν προκηρύσσει εκλογές και ο Ραχόι δέχεται να μην προσφύγει στο άρθρο 155 του Συντάγματος. Στη συνέχεια η κυβέρνηση της Μαδρίτης θα ανοίξει τη συζήτηση για την αναθεώρηση του Συντάγματος, έτσι ώστε να γίνει μία νέα διευθέτηση της αυτονομίας και της κατανομής των δημοσιονομικών αρμοδιοτήτων.
Πράγματι, το Βασκικό μοντέλο θα μπορούσε να είναι χρήσιμο και για την Καταλονία, χωρίς να χρειαστεί να περάσουν και αυτοί από τις βίαιες και αιματηρές καταστάσεις που έζησε επί δεκαετίες ολόκληρη η Ισπανία. Τόσο η Βάσκοι όσο και οι Καταλανοί απολαμβάνουν μιας ευρύτατης αυτονομίας. Με τη διαφορά ότι οι μεν πρώτοι κατάφεραν να έχουν και φορολογική αυτονομία (δηλαδή συλλέγουν οι ίδιοι τους φόρους και αποδίδουν στη Μαδρίτη αυτό που έχει συμφωνηθεί) ενώ στην Καταλονία οι φόροι συλλέγονται από την κεντρική κυβέρνηση και αποδίδεται μέρος τους στην Αυτόνομη κυβέρνηση.
Ωστόσο, ενώ η πρόταση του Ουρκούλου είχε γίνει κατ’ αρχή δεκτή και από τον Ραχόι και από τον Πουτζδεμόν, τελικά το μεσημέρι της Παρασκευής 27 Οκτωβρίου ο Καταλανός Πρόεδρος υπαναχώρησε μετά την ανένδοτη στάση που συνάντησε στο εσωτερικό της ηγετικής ομάδας του κόμματός του. Η προειδοποίησή τους ήταν σαφής: μία τέτοια συμφωνία ισοδυναμεί με προδοσία. Για αυτούς το θέμα δεν ήταν η Αυτονομία με καλύτερους όρους, αλλά η Ανεξαρτησία. Η συνέχεια είναι γνωστή. Το Καταλανικό κοινοβούλιο επικύρωσε την απόφαση για μονομερή κήρυξη της ανεξαρτησίας και η Μαδρίτη έθεσε σε λειτουργία το άρθρο 155 του Ισπανικού Συντάγματος του 1976. Σε αυτή τη βάση ο Ραχόι ανακοίνωσε την άρση της Αυτονομίας, την καθαίρεση του Πουτζδεμόν και των υπόλοιπων καταλανικών αρχών και προκήρυξε τοπικές εκλογές για τις 21 Δεκεμβρίου, οι οποίες θα διενεργηθούν με ευθύνη της κεντρικής Κυβέρνησης. To λόγο έχει πιά η δημοκρατία. Τον έχουν όλοι οι Καταλανοί και όχι μία ακτιβιστική μειοψηφία που σπρώχνει τα πράγματα σε μία φυγή προς τα εμπρός. Διότι, δεν μπορεί η μόνη λύση που υπάρχει από εδώ και εμπρός να είναι η σύγκρουση που θα οδηγήσει είτε στην καθυπόταξη της ανυπάκουης Περιφέρειας είτε στην απόσχισή της και τη δημιουργία μίας ανεξάρτητης Δημοκρατίας.
Ίσως, εδώ να ανοίγεται ένα παράθυρο ευκαιρίας για να παίξει ένα ρόλο επιβοηθητικό προς την κατεύθυνση της λύσης η Ευρωπαϊκή ‘Ενωση. Είναι σαφές ότι σε όλες τις συζητήσεις κυρίως των Καταλανών που αγαπούν τον τόπο τους και είναι υπερήφανοι για την εθνική τους ιδιαιτερότητα την οποία θέλουν να δουν να αναπτύσσεται μέσα στους κόλπους της Ισπανίας και της ΕΕ το ερώτημα που μονίμως ακούγεται είναι τί κάνει η Ευρώπη για εμάς. Είναι επίσης σαφές ότι οι Βρυξέλλες δεν έχουν ρόλο στο υπάρχον πλαίσιο. Ο θεσμικός συνομιλητής της ΕΕ είναι η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση ενός κυρίαρχου κράτους μέλους. Θα ήταν παράδοξο για έναν υπερεθνικό οργανισμό που έχει σαν στόχο την εξάλειψη των συνόρων να ταχθεί υπέρ της δημιουργίας νέων συνόρων εντός του. Και τούτο ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η συγκυρία δεν συνηγορεί για κάτι τέτοιο. Κανένα άλλο κράτος μέλος δεν θα ήθελε να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου που θα παρέσυρε στη δίνη του τη Φλάνδρα, την Κορσική, τη Λομβαρδία ή τη Σκωτία. Εξάλλου, σε κανέναν δεν διαφεύγει ότι η πρόσφατη εθνικιστική έξαρση υποκρύπτει τάσεις αμφισβήτησης της ίδιας της Ευρώπης.
Ο πρωταρχικός στόχος της ίδρυσης της ίδιας της ΕΕ ήταν να εξελιχθεί σε ομοσπονδιακό σχήμα. Ο βαθμός της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μπορεί να μην έχει ακόμα προχωρήσει μέχρι εκεί, ωστόσο ο τρόπος λειτουργίας του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού και η προοπτική της πολιτικής ένωσης έχουν ως πρότυπο την ομοσπονδιακή οργάνωση. Αν η ΕΕ είχε ένα λόγο να πει θα ήταν να καλέσει τη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη να παραμερίσουν τις διαφορές τους και να προσέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για βρεθεί μία λύση αμιγώς ομοσπονδιακού τύπου. Κάτι τέτοιο θα ήταν ασφαλώς προς όφελος όχι μόνο των δύο αντιτιθέμενων πλευρών, αλλά και της ίδιας της ΕΕ. Έτσι και η ενότητα της Ισπανίας θα διασωθεί και το αίσθημα αδικίας που νιώθει η σημερινή Καταλονία θα υποχωρήσει.
Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές θα πρέπει να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Είναι πλέον φανερό ότι η Αυτονομία όπως λειτούργησε μέχρι σήμερα δεν μπορεί να συνεχίσει και αύριο. Δεν ικανοποιεί ούτε όσους επιθυμούν την παραμονή εντός ισπανικού πλαισίου ούτε τους αντιπάλους της. Οι δύο πλευρές θα πρέπει να αφήσουν στην άκρη τη λογική της μετωπικής αντιπαράθεσης που οδηγεί σε ανεξαρτησία και κατά συνέπεια σε σύγκρουση με την ευρωπαϊκή κανονικότητα και να αναζητήσουν τη λύση μέσα από ομοσπονδιακής μορφής οργάνωση των σχέσεων κεντρικού κράτους και αυτόνομων περιοχών. Εξάλλου, είναι χαρακτηριστικό ότι το άρθρο 155 αποτελεί σχεδόν επί λέξει μετάφραση του αντίστοιχου άρθρου 37 του Βασικού Νόμου (Συντάγματος) της Γερμανίας, δηλαδή έχει ως πρότυπο το Σύνταγμα μίας ομοσπονδιακής χώρας. Η συναισθηματική φόρτιση η οποία επηρεάζει σήμερα τη λήψη αποφάσεων δεν αφήνει χώρο στην έκφραση της λογικής.
Η Μαδρίτη πρέπει να προβεί χωρίς καθυστέρηση στον θεσμικό αυτό εκσυγχρονισμό. Και στη Βαρκελώνη η πολιτική ηγεσία πρέπει επιτέλους να πάρει παράδειγμα για τα επόμενα βήματα από την ψυχραιμία που δείχνουν όλο αυτό τον καιρό οι πολίτες της Καταλονίας.
