Καθώς το καλοκαίρι φτάνει στο τέλος και το φως της Ελλάδας απλώνεται πάνω από τα αποκαΐδια των φετινών πυρκαγιών, η ερημοποίηση της υπαίθρου γίνεται πιο απειλητική από ποτέ. Οι δρόμοι των χωριών γεμίζουν για λίγο τον Αύγουστο, οι πλατείες συναντούν ζωή και τα πανηγύρια γίνονται φάροι πείσματος και μνήμης ανάμεσα σε ερείπια και απουσίες. Όμως, όταν τελειώνουν οι γιορτές, επιστρέφει η σιωπή: κλειστά σπίτια, κλειστά σχολεία και χωράφια ξεχασμένα, μάρτυρες μιας βαθιάς εγκατάλειψης.
Οι φωτιές ως καθρέπτης των αδυναμιών
Φέτος, όπως και κάθε χρόνο, βρεθήκαμε ξανά αντιμέτωποι με την καταστροφή της φωτιάς, την απώλεια και το ίδιο βασανιστικό ερώτημα: Τι κάναμε και τι μπορούμε να κάνουμε; Η απάντηση βρίσκεται στον πυρήνα της ελληνικής ταυτότητας: στην Κοινότητα. Με άλλα λόγια, εκείνη η ζωντανή συλλογικότητα που δεν είναι απλά μια τυπική διοικητική μονάδα, αλλά η αναπόσπαστη ρίζα που έδενε έναν τόπο με την ανθεκτικότητα, τη δημιουργικότητα και το μέλλον του.
Δεν μπορούμε πια να αποκαλούμε τις πυρκαγιές «τυχαίες φυσικές καταστροφές». Είναι εμφανές πλέον ότι κάθε καλοκαίρι αποκαλύπτεται το μεγάλο κενό σε συμμετοχή, γνώση και τοπική ετοιμότητα. Η απουσία των ίδιων των κοινοτήτων από τα σχέδια πρόληψης και οργάνωσης αφήνει ευάλωτους τους τόπους μας.
Όμως, όταν τα Κοινοτικά Συμβούλια διαθέτουν φωνή, αρμοδιότητες και πόρους, τότε η τοπική κοινωνία μπορεί να οργανωθεί ουσιαστικά: εθελοντικές ομάδες εκπαιδεύονται, σχεδιάζονται μέτρα πρόληψης, διατηρείται ζωντανή η συλλογική μνήμη και η γνώση για το τι πρέπει να γίνει. Χωρίς μια τέτοια βάση, κάθε κεντρική δομή πολιτικής προστασίας παραμένει αδύναμη.
Παράδοση και ανανέωση: η καρδιά της υπαίθρου
Τα καλοκαιρινά πανηγύρια εξακολουθούν να κρατούν ζωντανή την ελπίδα της επανένωσης με τον τόπο. Αν και σημαντικά, δεν αρκούν από μόνα τους. Η ύπαιθρος χρειάζεται μόνιμο παλμό, όχι περιστασιακό ξύπνημα. Ο ρόλος των Προέδρων και των Κοινοτικών Συμβουλίων είναι κρίσιμος· και αυτή η θέση δεν αφορά μόνο τη διατήρηση της τοπικής παράδοσης, αλλά και την προώθηση καινοτόμων πρωτοβουλιών που θα κρατούν το χωριό «ανοιχτό» όλο τον χρόνο.
Η δημογραφική, οικονομική και πολιτισμική κατάρρευση της υπαίθρου δεν είναι φυσική αναγκαιότητα. Είναι αποτέλεσμα ανικανότητας ή αδράνειας. Η παθητική αποδοχή της συνιστά εγκατάλειψη εθνικής και ηθικής ευθύνης.
Η Κοινότητα, ως θεσμός και ζωντανό κύτταρο, μπορεί να ξαναγίνει φάρος — που συνδέει τους ανθρώπους, δικτυώνει τους τόπους και επανανοηματοδοτεί τη ζωή, κρατώντας ζωντανές τις συλλογικές μνήμες και τις προσδοκίες για ένα ζωντανό μέλλον. Η ερημοποίηση δεν είναι μονοπάτι αναπόφευκτο μπορεί να γίνει σταυροδρόμι και να συναντηθούν φορείς, πρόσωπα και δράσεις για μια εθνική εγρήγορση.
Ασφάλεια και συνοχή: υπόθεση όλων
Η ασφάλεια της υπαίθρου δεν είναι υπόθεση μόνο της Αστυνομίας και της Πυροσβεστικής. Είναι ζήτημα κοινοτικής ευθύνης: αφορά τη φροντίδα για τον γείτονα, τη συγκρότηση αλληλοϋποστηρικτικών δικτύων, την καθημερινή εγρήγορση.
Γι’ αυτό πρέπει θεσμικά να δοθούν στις τοπικές κοινότητες τα εργαλεία που θα κάνουν την εγρήγορση πράξη: εκπαίδευση, τεχνολογική υποστήριξη, πλατφόρμες άμεσης ειδοποίησης και χρηματοδότηση τοπικών πρωτοβουλιών.
Η Ομογένεια: Περίσσευμα ελπίδας και δημιουργίας
Οι Έλληνες του εξωτερικού δεν σταμάτησαν ποτέ να νοιάζονται για τον τόπο καταγωγής τους. Μέσα από δωρεές, καινοτόμες ιδέες και πολιτιστικές δράσεις έχουν δώσει φωτεινά παραδείγματα ανασυγκρότησης.
Η πολιτεία και οι κοινότητες οφείλουν να θεσμοθετήσουν μόνιμους δεσμούς με την ομογένεια, μέσω ευέλικτων προγραμμάτων «υιοθεσίας» χωριών και δικτύων συνεργασίας, ώστε να ενσωματώσουν γνώση, πόρους και όραμα σε μια νέα τοπική αναγέννηση.
Από τη θεωρία στην πράξη: συγκεκριμένες πρωτοβουλίες
- Ενίσχυση του ρόλου των Προέδρων και των Κοινοτικών Συμβουλίων, με σαφείς αρμοδιότητες, αξιοπρεπή αποζημίωση και σταθερή επιμόρφωση.
- Ίδρυση ψηφιακού «Παρατηρητηρίου Ερήμωσης» με ενεργή συμμετοχή της ομογένειας και συντονισμό με τις τοπικές κοινότητες.
- Καθιέρωση Εθνικής Ημέρας Κοινότητας, ώστε να τιμάται η μνήμη και να αναδεικνύονται πρωτοβουλίες.
- Προγράμματα φορολογικών κινήτρων και υποστήριξης για νέους και επενδυτές που επιστρέφουν στην ύπαιθρο, ειδικά σε τομείς αγροδιατροφής, πολιτισμού και εναλλακτικού τουρισμού.
- Στρατηγικός σχεδιασμός για τη σύνδεση της ομογένειας με τις τοπικές κοινότητες μέσω πλατφορμών, δικτύων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
- Ενίσχυση και θεσμική κατοχύρωση των τοπικών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας με χρηματοδότηση και πρόσβαση σε τεχνογνωσία.
Η ώρα της ευθύνης και της δράσης
Η θεσμική ενίσχυση και αναγνώριση της Κοινότητας ( ίσως και με συνταγματικό τρόπο), η αλλαγή φιλοσοφίας στον νέο Κώδικα Αυτοδιοίκησης και η ανανέωση της σχέσης Κοινότητας, Πολιτείας και Ομογένειας είναι προτεραιότητες που υπερβαίνουν κάθε τεχνικό θέμα.
Είναι βαθιά ανθρώπινα, εθνικά και κοινωνικά ζητήματα. Η ψυχή της Ελλάδας ζει όσο ζουν οι Κοινότητες.
Η επιλογή είναι ξεκάθαρη: ή αφήνουμε την ύπαιθρο να ερημώνει, ή την ξανακάνουμε κοιτίδα ζωής, δημιουργίας και αλληλεγγύης.
Ας δώσουμε ξανά στην Κοινότητα φωνή, ρόλο και όραμα, ώστε οι φωτιές και τα καλοκαιρινά πανηγύρια να μην είναι οι μόνες μνήμες ότι εδώ κάποτε υπήρχε ζωή…
Παναγιώτης Ι. Λύρας
Πρόεδρος
Συμβουλίου Δημοτικής Κοινότητας Καλαμάτας
