Στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας-Τρίτη 22 Ιουλίου στο Κάστρο Καλαμάτας
«Φωνές»: Για πρώτη φορά ένα έργο με τη συμμετοχή της κοινότητας – Λέσχες Φιλίας Δήμου Καλαμάτας
Το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας πραγματοποιεί για πρώτη φορά ανάθεση για τη δημιουργία ενός έργου με τη συμμετοχή της κοινότητας.
Ο «χορός για την κοινότητα» (community dance), ένα είδος δράσης διαδεδομένο διεθνώς, είναι ένας τρόπος να έρθουν άνθρωποι κάθε ηλικίας και κοινωνικής/γεωγραφικής προέλευσης σε επαφή με την τέχνη του χορού, να εκφραστούν δημιουργικά, να συνδεθούν μεταξύ τους, να συμμετάσχουν στη δημιουργική διαδικασία της χορογραφίας με τρόπο που να δίνει πληροφορία και νόημα στη δική τους ζωή. Δημιουργεί χώρους συμπερίληψης, συμμετοχικότητας και ενδυνάμωσης και χτίζει ισχυρές κοινότητες.
Έτσι το Διεθνές Κέντρο Χορού Καλαμάτας προσκάλεσε φέτος την Παναγιώτα Καλλιμάνη, διακεκριμένη χορογράφο με μακρά πορεία στην έρευνα του χορού και των παραστατικών τεχνών, να συνεργαστεί με τις Λέσχες Φιλίας του Δήμου Καλαμάτας και μέσα από εργαστήρια που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια της χρονιάς, συνδημιούργησαν ένα καλλιτεχνικό παραστατικό έργο με τίτλο «Φωνές» που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, την Τρίτη 22 Ιουλίου στις 21.00 στο Αμφιθέατρο του Κάστρου Καλαμάτας. Για τις ανάγκες της παράστασης η μουσικός Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου έγραψε ένα νέο καλαματιανό τραγούδι με στίχους από τις ιστορίες των συμμετεχόντων.
Πρόκειται για μια ξεχωριστή δημιουργική εμπειρία, που αναδεικνύει τη δύναμη της παράδοσης και των προσωπικών αναμνήσεων. Το έργο αντλεί έμπνευση από τις μνήμες και τις ιστορίες των συμμετεχόντων, ενώ παράλληλα πειραματίζεται με σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές. Εστιάζει στη σύνδεση της μνήμης με το τραγούδι, την κίνηση και την μουσική και δημιουργεί εμπειρίες που αγγίζουν τις ρίζες της ανθρώπινης έκφρασης. Το συμμετοχικό έργο «Φωνές», παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Ανοιχτά Πανιά» 2022.
Ακολουθεί συνέντευξη της χορογράφου στο “ΒΗΜΑ”
Αποτέλεσμα της συνεργασίας της χορογράφου Παναγιώτας Καλλιμάνη με γυναίκες και άνδρες χορωδούς 50 ετών και άνω από τις Λέσχες Φιλίας του Δήμου Καλαμάτας, η παράσταση αποτελεί την πρώτη ανάθεση του Φεστιβάλ για τη δημιουργία ενός έργου με τη συμμετοχή της κοινότητας και προέκυψε σε συνεργασία με την Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου που υπογράφει και τη μουσική, μέσα από εργαστήρια καθοδηγούμενου φωνητικού και κινητικού αυτοσχεδιασμού.
Πώς όμως επαναπροσδιορίζεται ο πασίγνωστος και πολυαγαπημένος καλαματιανός χορός μέσα από τον αυτοσχεδιασμό και τη βιωμένη μνήμη στο σώμα;
«Είτε πρόκειται για ριζίτικο είτε για καλαματιανό, ο παραδοσιακός χορός έχει να κάνει με τη μνήμη. Ο χορός, η κίνηση, η φωνή – όλα προκύπτουν από εκεί. Από το σώμα που κουβαλάει παρελθόν».
Οι Φωνές έχουν παρουσιαστεί ήδη στο Φεστιβάλ Ανοιχτά Πανιά στα Χανιά. Ποια ήταν τα μαθήματα εκείνης της εμπειρίας και πώς επανέρχεται το έργο με νέο πρόσωπο;
Ναι, οι Φωνές ξεκίνησαν στα Χανιά, στο Φεστιβάλ Ανοιχτά Πανιά πριν από δύο χρόνια και ήταν μια πολύ δυνατή εμπειρία. Εκεί, μέσα από αυτοσχεδιασμούς και ακούγοντας τις προσωπικές ιστορίες οκτώ γυναικών απ’ τα Χανιά οδηγηθήκαμε στη δημιουργία ενός πρωτότυπου ριζίτικου κομματιού με λόγια και ιστορίες δικές τους. Ήταν φοβερά συγκινητικό το πόσο ανοιχτές ήταν στο να αυτοσχεδιάσουν, να βουτήξουν στη μνήμη τους, να ανακαλύψουν νέους δρόμους με το σώμα, να εξερευνήσουν το σώμα και τη φωνή τους.
Αυτή η ανάγκη για σύνδεση και έκφραση ήταν και ο λόγος που οδηγηθήκαμε στη νέα εκδοχή του έργου στην Καλαμάτα. Εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά: οι συμμετέχοντες είναι 35, περισσότεροι, με άλλες εμπειρίες. Το κοινό στοιχείο όμως είναι η βαθιά ανάγκη να συμμετέχουν σε κάτι συλλογικό, να ανέβουν στη σκηνή και να μοιραστούν κάτι προσωπικό.
Είτε πρόκειται για ριζίτικο είτε για καλαματιανό, ο παραδοσιακός χορός έχει να κάνει με τη μνήμη. Ο χορός, η κίνηση, η φωνή – όλα προκύπτουν από εκεί. Από το σώμα που κουβαλάει παρελθόν.
Παναγιώτα Καλλιμάνη
Ποια ήταν η πρόκληση του να επανερμηνεύσετε έναν τόσο βαθιά εδραιωμένο παραδοσιακό χορό όπως ο καλαματιανός, μέσα από προσωπικές μνήμες;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να κρατήσουμε ζωντανό τον ρυθμό του Καλαματιανού -ρυθμός που είναι γραμμένος στο DNA των συμμετεχόντων- και ταυτόχρονα να τον επαναπροσδιορίσουμε. Να τον μεταλλάξουμε μέσα από τις προσωπικές εμπειρίες και τις ιστορίες των ανθρώπων που συμμετέχουν. Μια τέτοια διαδικασία χρειάζεται εμπιστοσύνη. Να εμπιστευτούν πρώτα εμάς και έπειτα τον εαυτό τους, να πιστέψουν ότι μπορεί να αφήσουν στην άκρη τη γνώριμη φόρμα, να πάρουν ρίσκα, να μοιραστούν τις ιστορίες τους και να δουν αυτόν τον χορό, που τον ξέρουν από τη μέρα που γεννιούνται, ως κάτι δικό τους ακόμα κι όταν αλλάζει.
Επίσης το να δουλεύεις με τέτοιο τρόπο πάνω σε ένα σύμβολο, όπως είναι ο καλαματιανός, κρύβει τον κίνδυνο της αποσύνδεσης από το κοινό, αλλά και από τους ίδιους τους ερμηνευτές. Γι΄ αυτό ήταν κρίσιμο να κρατήσουμε ισορροπία ανάμεσα στο παλιό και στο νέο, στο γνωστό και στο απρόβλεπτο. Για τις ανάγκες της παράστασης η μουσικός Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου έγραψε ένα νέο καλαματιανό τραγούδι με στίχους από τις ιστορίες των συμμετεχόντων.
Μιλάτε για τη μνήμη ως σώμα, ως φωνή, ως ρυθμό. Πώς συνδέονται οι προσωπικές αφηγήσεις των συμμετεχόντων με την κινησιολογική και φωνητική τους παρουσία στη σκηνή;
Στην πρώτη συνάντηση με αυτούς τους συγκινητικούς ερμηνευτές -που οι περισσότεροι ανεβαίνουν για πρώτη φορά στη σκηνή- το πρώτο πράγμα που κάνουμε με τον βοηθό μου Αναστάση Καραχανίδη είναι να τους φέρουμε σε επαφή με το σώμα τους. Κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί δεν είναι εκπαιδευμένα σώματα, όμως είναι σώματα που κουβαλούν μια εμπειρία. Μέσα από ένα απλό ζέσταμα, αρχίζει να αποκαλύπτεται η μνήμη του σώματος, τι κουβαλάει ο καθένας. Η κίνησή τους είναι μνήμη: τα παιδιά, τα εγγόνια, η δουλειά, ο άντρας, οι χαρές, οι λύπες. Η κίνησή τους δεν είναι τεχνική, είναι βιωμένη. Ο ρυθμός τους είναι προσωπικός. Το δώρο που φέρουν είναι οι ιστορίες τους, τα ακατέργαστα σώματά τους.
«Η δουλειά με ανθρώπους εκτός χώρου με βγάζει από τη συνήθεια και με φέρνει σε επαφή με άλλες φωνές, άλλες ηλικίες και κυρίως άλλες αλήθειες. Αυτή η αυθεντικότητα γεννά έμπνευση».
Τα εργαστήρια αυτοσχεδιασμού με άτομα που δεν είναι επαγγελματίες χορευτές απαιτούν άλλη δυναμική. Πώς προσεγγίσατε τη διαδικασία; Τι αποκομίζετε ως χορογράφος από αυτή τη σχέση;
Η διαδικασία ξεκινά με πολύ απλά πράγματα: αναπνοές, καθημερινές κινήσεις, αγγίγματα ώστε να γνωρίσουν το κορμί τους, σαν από την αρχή. Να γνωρίσουνε τα χέρια τους, τα πόδια τους, τη μέση τους. Τους φέρνω σε επαφή με μουσική που αγαπάν, ώστε να αφεθούν και να ξυπνήσουνε μνήμες. Τους καλώ να μπουν στο χορό απλά, σα να είναι σε μια γιορτή, σε ένα πανηγύρι, σε ένα πάρτυ που πήγαν όταν ήταν 17 χρονών, σε ένα γάμο, στο γάμο της κόρης τους. Έτσι μπαίνουν σιγά σιγά στον αυτοσχεδιασμό — φυσικά, χωρίς φόβο.
Ως χορογράφος αποκομίζω κάτι πολύτιμο. Ανακαλύπτω κάτι καινούριο, πηγαίνω σε μονοπάτια που ούτε εγώ η ίδια έχω φανταστεί. Ως χορεύτρια και χορογράφος μετά από τόσα χρόνια εμπειρίας ακολουθώ συχνά γνώριμα μονοπάτια. Η δουλειά με ανθρώπους εκτός χώρου με βγάζει από τη συνήθεια και με φέρνει σε επαφή με άλλες φωνές, άλλες ηλικίες και κυρίως άλλες αλήθειες. Αυτή η αυθεντικότητα γεννά έμπνευση.
«Φωνές» από την Παναγιώτα Καλλιμάνη @Anastasis Karachanidis
Από τη σταδιοδρομία σας φαίνεται μια σταθερή εστίαση στη συμπερίληψη, στην τέχνη με κοινωνικό πρόσημο. Τι σημαίνει κοινωνική τέχνη για εσάς;
Να πω την αλήθεια δεν βλέπω την τέχνη ως κοινωνική ή μη κοινωνική. Η τέχνη υπάρχει παντού. Τα πάντα μπορεί να είναι τέχνη. Έχω πάει σε πανηγύρια κι έχω δει ηλικιωμένους ανθρώπους να χορεύουν και τους έχω θαυμάσει, έχω δει ένα μικρό παιδάκι να είναι στο χορτάρι και να κάνει κύκλους κύκλους και να εκστασιάζεται. Ένα απλό λύγισμα τη μέσης, ένα σήκωμα χεριού. Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει ή να έχεις πάει σε σχολές. Χορός είναι μια αναπνοή, μια κίνηση, ένα λίκνισμα, μια ανάγκη έκφρασης. Δεν δουλεύω με ανθρώπους εκτός χώρου επειδή ανήκουν κάπου κοινωνικά, δεν τους βλέπω ως ερασιτέχνες, αλλά γιατί πιστεύω πως όλοι μπορούν να εκφραστούν μέσα από την τέχνη. Δεν είναι κοινωνικό έργο, αλλά ένα -απρόβλεπτο ίσως- καλλιτεχνικό έργο που γεννιέται μέσα από την ανθρώπινη εμπειρία της κίνησης. Κι αυτή η εμπειρία δεν έχει όρια.
Το Αμφιθέατρο του Κάστρου Καλαμάτας δεν είναι απλώς μια σκηνή, αλλά ένας ιστορικός χώρος. Πώς συνδιαλέγεται ο συγκεκριμένος τόπος με τη δομή και την ατμόσφαιρα της παράστασης;
Όντως το Κάστρο δεν είναι ένας παραδοσιακός χώρος θεάτρου, είναι φορέας μνήμης. Και η παράσταση συνδέεται βαθιά με τη μνήμη, μιλά για τον τόπο, την ιστορία, τα βιώματα. Όπως και στα Χανιά έτσι και εδώ, ψάξαμε να βρούμε έναν χώρο που συνδέεται με τον τόπο, με την ατμόσφαιρα που θέλουμε να δημιουργήσουμε. Η παράσταση δε θα μπορούσε να γίνει σε ένα θέατρο.
Κάποια στιγμή ανεβήκαμε στο Κάστρο για μία φωτογράφιση και οι συμμετέχοντες στάθηκαν στην άκρη και κοιτούσαν την Καλαμάτα από ψηλά και ήταν σα να βλέπανε όλη τους τη ζωή: τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους, την ιστορία τους. Μας διηγήθηκαν πολύ συγκινητικές ιστορίες που αφορούν την πόλη, τον σεισμό, την πλημμύρα, την πυρκαγιά στο βουνό, στιγμές οικογενειακές. Τότε καταλάβαμε πως αυτός ήταν ο σωστός τόπος. Με έναν τρόπο η πόλη τους έγινε το σκηνικό τους.
«Φωνές» από την Παναγιώτα Καλλιμάνη @Anastasis Karachanidis
Αν οι «Φωνές» της παράστασης μπορούσαν να αφήσουν κάτι στην πόλη, τι θα θέλατε να είναι αυτό; Ένα βήμα για επανάληψη; Μια παρακαταθήκη μνήμης; Ένα κάλεσμα για περισσότερες συλλογικές δράσεις;
Αυτό που θα ήθελα να μείνει είναι η αίσθηση ότι ο σύγχρονος χορός δεν είναι κάτι ξένο ή «ακαταλαβίστικο», αλλά κάτι που ανήκει σε όλους. Όταν συναντήσαμε αυτούς τους ανθρώπους που μένουν στην Καλαμάτα και έχουν γεννηθεί εκεί οι περισσότεροι, το πρώτο πράγμα που ρωτήσανε ήταν αν θα κάνουμε κάτι ακαταλαβίστικο σαν τις παραστάσεις σύγχρονου χορού που βλέπουν. Όμως τελικά μέσα από τη διαδικασία του αυτοσχεδιασμού το λάτρεψαν και άρχισαν να καταλαβαίνουν πολλά κομμάτια της δημιουργίας.
Αν κάτι μείνει, θέλω να είναι αυτό: ότι όλοι μπορούν να χορέψουν. Ότι η τέχνη δεν έχει ηλικία, φύλο ή τεχνικές προϋποθέσεις. Και ότι μια γυναίκα 80 ετών μπορεί να χορέψει τον καλαματιανό με τον δικό της, απολύτως σύγχρονο τρόπο. Αυτό είναι για μένα οι Φωνές – ένα άνοιγμα του χορού προς όλους.
Η παράσταση εντάσσεται στον εορτασμό των 30 χρόνων του Διεθνούς Κέντρου Χορού Καλαμάτας. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η χρονική και θεσμική συγκυρία;
Είναι πραγματικά συγκινητικό που ένα διεθνές φεστιβάλ σύγχρονου χορού έχει γεννηθεί και αντέξει 30 χρόνια σε μία ελληνική επαρχιακή πόλη. Για μένα είναι μεγάλη χαρά και τιμή να συμμετέχω σε αυτή τη γιορτή. Και εύχομαι τα 30 να γίνουν 40, 50, 60 — και το Φεστιβάλ να συνεχίσει να είναι ένας ζωντανός χώρος συνάντησης, έμπνευσης και δημιουργίας για όλους.
«Κάθε τι που κινείται είναι σύγχρονος χορός. Η μαμά μου χορεύει, τα παιδιά μου χορεύουν, ένα πουλί στο μπαλκόνι χορεύει, μια γιαγιά στο πανηγύρι χορεύει, ένα παιδάκι στο πάρκο χορεύει. Είναι το τώρα. Μια κίνηση που κουβαλά ένα νόημα».
Σήμερα, αν σας ζητούσα να κάνετε έναν απολογισμό σταδιοδρομίας μέχρι σήμερα, ποια σημεία της πορείας σας θεωρείτε καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικής σας γλώσσας ως χορογράφου και τι σημαίνει για εσάς «σύγχρονος χορός»; Πώς ισορροπείτε μεταξύ πειραματισμού και φόρμας;
Ένα σημείο που βρίσκω εγώ πολύ καθοριστικό είναι όταν, στα 18 μου με πολλή αγάπη για το χορό έφυγα μόνη με μια βαλίτσα για τη Γαλλία, χωρίς να μιλάω τη γλώσσα, για να σπουδάσω χορό. Αργότερα όταν πέρασα από οντισιόν με 700 άτομα και ήμουν στους 20 που επιλέχθηκαν για το Centre de danse Contemporaine à Angers (CNDC). Εκεί γνώρισα σπουδαίους χορογράφους και δασκάλους και πάνω από όλους τον Josef Nadj που ήταν μεγάλη προσωπικότητας και σπουδαίος καλλιτέχνης.
Για τη διαμόρφωση της προσωπικής μου γλώσσας εκτός από τους χορογράφους με τους οποίους δούλεψα, η αγάπη μου για τη ζωγραφική και τον κινηματογράφο είναι εξίσου σημαντικές επιρροές. Είκοσι έξι χρόνια στη Γαλλία έβλεπα ασταμάτητα εκθέσεις ζωγραφικής και ταινίες. Και αυτό είναι νομίζω που με χαρακτηρίζει ως χορογράφο.
Κάθε τι που κινείται είναι σύγχρονος χορός. Η μαμά μου χορεύει, τα παιδιά μου χορεύουν, ένα πουλί στο μπαλκόνι χορεύει, μια γιαγιά στο πανηγύρι χορεύει, ένα παιδάκι στο πάρκο χορεύει. Είναι το τώρα. Μια κίνηση που κουβαλά ένα νόημα.
Μ’ αρέσει να πειραματίζομαι, αλλά μετά από αυτό έχω ανάγκη να τοποθετήσω το υλικό σε μία γραμμή, να γίνει φόρμα, γιατί αλλιώς νιώθω ότι ο πειραματισμός, η εμπειρία που έχω αποκομίσει μπορεί να εξατμιστεί, να χαθεί, να γίνει εντελώς αόριστο, χωρίς ουσία.
πηγή:
Ο «άλλος» καλαματιανός: Η Παναγιώτη Καλλιμάνη ανανεώνει τον δημοφιλή χορό
