Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας επιδημίας ζει και η χώρα μας. Τα πρώτα 7 περιστατικά του νέου κορωνοϊού στην Ελλάδα δοκιμάζουν ήδη τα αντανακλαστικά των υγειονομικών αρχών αλλά και τον «ψυχισμό» των πολιτών που τους προηγούμενους δύο μήνες έχουν βομβαρδιστεί με εικόνες καραντίνας και άδειων πόλεων από την Κίνα και –εσχάτως– τη γειτονική Ιταλία.
Με πιθανό σενάριο αυτό της εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού στον γενικό πληθυσμό, η αγωνία πλέον των ειδικών είναι το επιδημικό κύμα να μην κορυφωθεί απότομα, ώστε αφενός να μπορεί να ανακοπεί, αφετέρου να μπορεί να αντιμετωπιστεί από τις υφιστάμενες δυνάμεις του συστήματος Υγείας της χώρας.
Αλλωστε, όπως τονίζουν κορυφαίοι επιστήμονες, ο ιός ενδέχεται να μας απασχολήσει για πολύ μεγάλο διάστημα.
Σε κάθε τόνο, οι ειδικοί επιστήμονες επισημαίνουν την ανάγκη πιστής εφαρμογής των κανόνων υγιεινής με «πρωταγωνιστή» την υγιεινή των χεριών, καλώντας μας, τουλάχιστον έως ότου βρεθεί μία πειστική θεραπευτική «απάντηση» έναντι του ιού, να ξεχάσουμε ακόμα και τις… χειραψίες.
Υπογραμμίζουν δε ότι όποιος εμφανίσει συμπτώματα θα πρέπει να παραμείνει σπίτι του και να επικοινωνήσει με τον γιατρό του ή με τους ειδικούς του ΕΟΔΥ και να μη λάβει την πρωτοβουλία να απευθυνθεί από μόνος του σε νοσοκομείο όπου μπορεί να θέσει σε περαιτέρω κίνδυνο άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας.
Οπως εξηγεί ο εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας για τον κορωνοϊό, καθηγητής Παθολογίας – Λοιμώξεων Σωτήρης Τσιόδρας, στην πρώτη φάση, μετά την εμφάνιση της νόσου στη χώρα, την οποία και διανύουμε τώρα, όσα περιστατικά εντοπίζονται, ακόμα και τα ήπια, αντιμετωπίζονται με τον ύψιστο βαθμό ασφαλείας: νοσηλεία σε απομόνωση και «ιχνηλάτηση» όλων των επαφών των ασθενών για την καθυστέρηση της διασποράς της νόσου.
Στην επόμενη φάση, η «επιδημία» θα αντιμετωπιστεί πιο πολύ στα πρότυπα της γρίπης, όπου η νοσηλεία θα αφορά τα σοβαρά περιστατικά, και οι ασθενείς με πολύ ήπιες εκδηλώσεις της νόσου θα καλούνται να μείνουν σπίτι τους, σε επικοινωνία με γιατρό, έως ότου αναρρώσουν.
Σύμφωνα άλλωστε με τους ειδικούς, ο νέος κορωνοϊός, αν και προς το παρόν –και χωρίς να υπάρχει πλήρης και τελική εικόνα της επιδημιολογίας της– φαίνεται να προκαλεί μεγαλύτερη θνητότητα έναντι του ιού γρίπης, στην πλειονότητα των περιστατικών είναι μία ήπια νόσος, ενώ ειδικά στα παιδιά είναι έως και ασυμπτωματική.
Προς την κατεύθυνση καθυστέρησης της διασποράς του ιού στη χώρα, η κυβέρνηση προχώρησε στη θεσμοθέτηση μέτρων: από καραντίνα ασθενών και των επαφών τους, κλείσιμο χώρων συνάθροισης κοινού και αναστολή εκδηλώσεων –ενεργοποιήθηκε το συγκεκριμένο μέτρο στην περίπτωση του καρναβαλιού– έως και «επίταξη» κλινών ιδιωτικών νοσοκομείων και ξενοδοχείων.
Μπορεί να έχουμε επιδημία κάθε χειμώνα – Επιτακτική ανάγκη το εμβόλιο
Την εκτίμηση ότι ο νέος κορωνοϊός θα μας απασχολεί για πολύ καιρό με μεγάλες πιθανότητες να γίνει ενδημικός, καταθέτει μιλώντας στην «Κ» ο γιατρός – ερευνητής στον τομέα των ανοσοθεραπειών και των εμβολίων για τον καρκίνο και για τις μολυσματικές ασθένειες του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ, Γιώργος Παυλάκης. Ο κορυφαίος Ελληνας επιστήμονας επισημαίνει ότι εμβόλιο έναντι του ιού δεν θα μπορεί να κυκλοφορήσει σε χρόνο μικρότερο του ενός έτους, τονίζοντας ότι η πρώτη γραμμή άμυνας παραμένει η τήρηση μέτρων δημόσιας υγείας.
– Ποια όπλα έχουμε για να αντιμετωπίσουμε την επιδημία του νέου κορωνοϊού;
– Tα μέτρα δημόσιας υγείας, δηλαδή αποφυγής της μόλυνσης, είναι η πρώτη γραμμή άμυνας, και το πιο σημαντικό πράγμα, που θα πρέπει να κοινοποιηθεί όσο πιο πλατιά γίνεται. Οι τρόποι προστασίας είναι αποφυγή συγκεντρώσεων, συχνό πλύσιμο χεριών και αποφυγή διάδοσης του ιού μέσω σταγονιδίων που παράγονται με τον βήχα ή το φτέρνισμα.
Οι μάσκες είναι ελάχιστα αποτελεσματικές και προστατεύουν λίγο, κυρίως επειδή εμποδίζουν την επαφή χεριών με το στόμα ή τη μύτη. Είναι ίσως πιο αποτελεσματικές όταν φοριούνται από μολυσμένα άτομα και εμποδίζουν την παραγωγή σταγονιδίων και τη μετάδοση του ιού από αυτά τα άτομα. Με τη νέα επιδημία προ των πυλών, είναι ευκαιρία να υπενθυμίζουμε τους γενικούς κανόνες που βοηθούν και στην προστασία από άλλες νόσους, όπως π.χ. από τη γρίπη, η οποία σκοτώνει κάθε χρόνο πολύ περισσότερους ασθενείς από τον καινούργιο κορωνοϊό. Δυστυχώς όλοι μας επικεντρώνουμε την προσοχή μας σε νέες και άγνωστες απειλές και ξεχνάμε μεγάλες φονικές επιδημίες όπως της γρίπης, του καπνίσματος, των τροχαίων κ.λπ., που ταλανίζουν μόνιμα την κοινωνία.
– Υπάρχουν φάρμακα που μπορούν να μας βοηθήσουν στην αντιμετώπιση αυτής της απειλής;
– Δεν υπάρχουν γνωστά εγκεκριμένα φάρμακα που να είναι αποτελεσματικά εναντίον του κορωνοϊού. Εχουν αρχίσει πολλές κλινικές δοκιμές σε παλιά και νέα φάρμακα για να διαπιστωθεί αν έχουν δραστικότητα έναντι του κορωνοϊού. Χρειάζονται μήνες ακόμα και για εγκεκριμένα φάρμακα να δοκιμαστούν σε ασθενείς και να βγουν τα συμπεράσματα. Η ανάπτυξη καινούργιων φαρμάκων είναι εφικτή αλλά παίρνει χρόνια. Μερικά από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σε αυτές τις δοκιμές είναι τα εξής: χλωροκίνη που είναι φάρμακο κατά της ελονοσίας, καθώς και φάρμακα κατά του AIDS όπως ο συνδυασμός Lopinavir/Ritonavir, ανάλογα νουκλεοσιδίων, αναστολείς σύνθεσης του RNA (TDF, 3TC). Στην Κίνα, το επίκεντρο της επιδημίας, γίνονται ήδη εκατοντάδες κλινικές δοκιμές. Τουλάχιστον σε 20 χρησιμοποιούν χλωροκίνη, και σε τουλάχιστον άλλες 20 διάφορα φάρμακα κατά του AIDS. Κατά τη γνώμη μου, ένα από τα πιο υποσχόμενα καινούργια φάρμακα με δραστικότητα εναντίον των κορωνοϊών είναι το Remdesivir της εταιρείας Gilead, που δοκιμάζεται στην Κίνα και στην Αμερική. Αλλα φάρμακα που δοκιμάζονται είναι το Αbidol, και αντιφλεγμονώδη σκευάσματα και στην Κίνα διάφορα παραδοσιακά φάρμακα όπως τα ShuFengJieDu και Lianhuaqingwen.
– Μπορούμε να περιμένουμε κάτι από την ανοσοθεραπεία σε σχέση με τον νέο κορωνοϊό;
– Η ανοσοθεραπεία είναι η χρησιμοποίηση μεθόδων που ενισχύουν το ανοσολογικό σύστημα ώστε να περιορίσει και να σταματήσει τη νόσο. Ενας από τους πιο καλούς τρόπους ανοσοθεραπείας είναι με ειδικά αντισώματα που είναι ουσίες τις οποίες παράγει ο ανθρώπινος οργανισμός για να καταπολεμήσει ιούς και μικρόβια. Αυτή είναι αρκετά παλιά και δοκιμασμένη μέθοδος, αλλά οι καινούργιες τεχνολογίες στη βιολογία την έχουν κάνει πολύ γρήγορη και αποτελεσματική. Για μερικές ιικές λοιμώξεις, όπως ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV), η ανοσοθεραπεία/ανοσοπροφύλαξη είναι χρήσιμη και σωτήρια. Ο SARS-CoV-2 είναι καινούργιος ιός στους ανθρώπους και κανείς δεν έχει ανοσία. Οι άνθρωποι που γιατρεύονται από τον ιό αναπτύσσουν αντισώματα που μπορούν να τον απενεργοποιήσουν και να προστατεύσουν τους ανθρώπους από μόλυνση ή από βαριά ασθένεια. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν το γρήγορο κλωνάρισμα των χρήσιμων αντισωμάτων και την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων, που μπορούν να προστατεύσουν από μόλυνση. Πολλές εταιρείες και οργανισμοί βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε κούρσα για την ανακάλυψη και την παραγωγή μονοκλωνικών αντισωμάτων που να απενεργοποιούν τον κορωνοϊό. Αναφέρω τις εταιρείες Regeneron, VIR, AbCellera μεταξύ πολλών. Τα υποσχόμενα αντισώματα πρέπει να μπουν σε παραγωγή και να δοκιμαστούν στην κλινική, κάτι που θα πάρει περισσότερο από έξι μήνες. Ο κύριος τρόπος που περιορίζονται ή εξαλείφονται ιικές επιδημίες είναι μέσω ανοσοπροφύλαξης με εμβόλια. Η παραγωγή εμβολίων έχει κάνει τεράστια άλματα τα τελευταία χρόνια με εισαγωγή νέων τεχνολογιών που κάνουν την παραγωγή εμβολίων πολύ πιο γρήγορη και σίγουρη.
– Σε ποιο σημείο βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι έρευνες για την ανάπτυξη εμβολίου;
– Πολλά εργαστήρια και εταιρείες δουλεύουν εντατικά για την παραγωγή εμβολίου. Η παραγωγή άρχισε αμέσως μόλις διαβάστηκε το γενετικό υλικό (RNA) του ιού. Μέσα σε εβδομάδες πολλοί ερευνητές έφτιαξαν πιθανά ερευνητικά εμβόλια και το πρώτο διαθέσιμο σε αρκετές ποσότητες για κλινική δοκιμή φτιάχτηκε από την εταιρεία Moderna, και θα δοκιμαστεί στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (NIH). Ακολουθούν και άλλα πιθανά εμβόλια από πολλές εταιρείες, όπως Inovio, J&J, Sanofi, GSK κ.ά. Οι διαδικασίες δοκιμής του εμβολίου είναι επίσης χρονοβόρες, γιατί απαιτούνται μήνες για να πάρει άδεια να δοθεί σε ανθρώπους, και μήνες –τουλάχιστον τρεις– για να βγουν τα πρώτα αποτελέσματα που θα δείξουν αν το εμβόλιο είναι ασφαλές και αν έχει ελπίδες να μπλοκάρει τον ιό. Χρειάζεται δεύτερη φάση δοκιμών που θα διαρκέσει τουλάχιστον έξι μήνες με ένα χρόνο, σε εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπους, για να φανεί εάν το εμβόλιο πράγματι προστατεύει από την ασθένεια. Πρακτικά λοιπόν, χρειάζεται πάνω από ένας χρόνος για την παραγωγή του εμβολίου και περισσότερο αν χρειάζονται μεγάλες ποσότητες. Το πόσο αποτελεσματικό θα είναι το εμβόλιο εξαρτάται επίσης και από το πόσο γρήγορα ο ιός θα μεταλλάσσεται στον άνθρωπο. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα με τη γρίπη και με πολλούς άλλους ιούς. Το γενετικό τους υλικό τους επιτρέπει γρήγορες αλλαγές που απενεργοποιούν φάρμακα, αντισώματα και εμβόλια. Για τη γρίπη, αυτό το τεράστιο πρόβλημα αντιμετωπίζεται –όχι τέλεια– με το να παράγουμε καινούργιο εμβόλιο κάθε χρόνο. Σήμερα, δεν ξέρει κανείς πόσο γρήγορα θα μεταλλάσσεται ο κορωνοϊός. Είναι πολύ νωρίς να το δούμε. Αλλά η πρόβλεψή μου είναι ότι θα μεταλλάσσεται, και ότι θα χρειαστούν αρκετές προσπάθειες για την καταπολέμησή του.
Επαναλαμβάνω ότι η αντιμετώπιση της επιδημίας πρακτικά μπορεί να γίνει μόνο με μέτρα δημόσιας υγείας. Αν είμαστε τυχεροί, ένα ή περισσότερα εγκεκριμένα φάρμακα θα αποδειχθούν δραστικά κατά του ιού και μπορούν να χρησιμοποιηθούν άμεσα, ίσως και τις επόμενες εβδομάδες ή σε έναν με δύο μήνες. Τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορεί να χρειαστούν εξάμηνο με αισιόδοξους υπολογισμούς και τα εμβόλια πάνω από χρόνο.
– Είναι κατά την εκτίμησή σας η COVID-19 η χειρότερη απειλή δημόσιας υγείας που έχει αντιμετωπίσει τις τελευταίες δεκαετίες ο πλανήτης;
– Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να πούμε αν είναι η χειρότερη απειλή για τη δημόσια υγεία. Είναι σίγουρα πολύ μεγάλη. Υπενθυμίζω ότι η γρίπη, ένα «κακό» που έχουμε συνηθίσει, σκοτώνει εκατοντάδες χιλιάδες κάθε χρόνο για δεκαετίες. Είναι καλό να θυμίσω ότι το εμβόλιο κατά της γρίπης είναι διαθέσιμο και χρήσιμο και θα πρέπει όλοι να το κάνουμε. Η αντιμετώπιση της γρίπης είναι καλή ιδέα και σαν γενική προετοιμασία έναντι του κορωνοϊού, που χτυπάει άσχημα τους ίδιους πληθυσμούς όπως η γρίπη.
– Από τη μέχρι τώρα πορεία της επιδημίας διαφαίνεται κάποιο παράθυρο αισιοδοξίας για υποχώρησή της;
– Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε σήμερα, με βάση την προηγούμενη πείρα από επιδημίες από άλλους κορωνοϊούς και από τον ιό της γρίπης. Η πρώτη διαπίστωση – υπόθεση είναι ότι θα υπάρξει πανδημία από αυτό τον ιό, και ότι μάλλον θα διατηρηθεί στον ανθρώπινο πληθυσμό για πολύ καιρό, με μεγάλη πιθανότητα να γίνει ενδημικός. Η ελπίδα είναι ότι η επιδημία ίσως κοπάσει το καλοκαίρι, αλλά μπορεί να μεταφερθεί στο νότιο ημισφαίριο, όπως κάνει κάθε χρόνο η γρίπη. Αν γίνει αυτό, μπορεί να έχουμε επιδημία κάθε χειμώνα, οπότε το εμβόλιο γίνεται επιτακτική ανάγκη για τα επόμενα χρόνια. Επαναλαμβάνω ότι κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι ο καινούργιος κορωνοϊός θα συμπεριφερθεί όμοια με τους συγγενείς του ιούς ή θα κάνει κάτι ξεχωριστό. Το πολύ αισιόδοξο σενάριο είναι ότι ο ιός δεν θα ενδημήσει στον ανθρώπινο πληθυσμό, αλλά θα εξαφανιστεί, όπως ο ιός του SARS πριν από χρόνια. Ηδη η επιδημία μετριάζεται στην Κίνα, γεγονός που καταδεικνύει ότι με σωστά μέτρα δημόσιας υγείας η επιδημία μπορεί να μετριαστεί. Παρά την αρχική αδράνεια, η Κίνα έκανε τεράστια και γρήγορα βήματα για την αντιμετώπιση της επιδημίας. Αυτό το αισιόδοξο σενάριο όμως γίνεται ολοένα και λιγότερο πιθανό, καθώς επιδημικές εστίες αναπτύσσονται σε πάρα πολλά μέρη του πλανήτη. Ακόμα και με ένα καλό σενάριο πάντως, η ελληνική οικονομία είναι πολύ εκτεθειμένη στον κίνδυνο, γιατί δυο βασικότατες ελληνικές βιομηχανίες, ο τουρισμός και οι θαλάσσιες μεταφορές, υποφέρουν ήδη από την επιδημία.
